Hoe de bever onbedoeld polariseert

De Nederlandse bever is een wolf in schaapskleren. Aan de ene kant is hij met zijn zelfgemaakte dammen goed voor de biodiversiteit, maar de andere kant is dat hij letterlijk een van de meest ondermijnende dieren in de Nederlandse natuur is. En daarmee zorgt de bever ongewild voor polarisatie. Hoe precies? En wat kun je er aan doen? 

In het begin van de 19e eeuw was de bever uitgestorven in Nederland en omringende landen. Er werd actief jacht op ze gemaakt onder meer vanwege hun bevervellen – een gewild mode-item. In 1988 werden enkele bevers uit Oost-Europa uitgezet in de Biesbosch met als resultaat dat er nu bijna 6.000 bevers leven in Nederland.

Ze wonen in een home made beverburcht. ‘Met hun knaag-, graaf- en bouwwerkzaamheden voor dammen, burchten, holen en beverkanaaltjes zorgen bevers voor veel variatie en diversiteit,’ aldus het vakblad voor Natuur, Bos & Landschap. ‘Er ontstaan nieuwe en vaak betere leefomstandigheden voor allerlei organismen: van schimmels, insecten en (water)planten tot vissen, vogels en zoogdieren. Hierdoor hebben bevers een positieve invloed op de biodiversiteit.’
De aanwezigheid van de bever leidt ook vaak tot ecotoerisme. Mijn vage kiekjes van bevers in Canada en Zoetermeer zijn er bijvoorbeeld het bewijs van.

De bever heeft letterlijk ijzer in zijn oersterke tanden. Hij kan bomen tot wel 60 cm doorsnede doorknagen. Mocht er onverhoopt een stuk tand achterblijven, dan groeit dat binnen enkele weken terug. Alsof het afbreekbare stanleymesjes zijn. Hij kan ruim één meter lang worden en sleept takken en stukken boom van deze lengte mee naar zijn burcht.

En hij is king of his castle, want het beestje heeft een sterkte territoriumdrift. Hij ‘eist’ gemiddeld vijf tot zeven kilometer watergang op. Zelfs zijn kids willen in de buurt blijven van de ouderlijke burcht. Gemiddeld wordt hij een jaar of twaalf, maar als het meezit kan hij een viriele dertiger worden.

De bever is weliswaar een beschermde diersoort, maar de overlast is de irritatiegrens soms al ruimschoots gepasseerd. Neem de directeur van het verzorgingstehuis in Boxmeer, niet ver van de Maas. Sinds 2019 heeft hij al meer dan een ton moeten uitgeven aan schadeherstel van de bever. Vlakbij de toegangsbrug huist een beverfamilie, die de riolering, de gasleiding en het wandelpad meerdere keren heeft beschadigd. Hierdoor is de enige toegangsweg naar de zorginstelling onbetrouwbaar geworden. De gedachte dat daar een ambulance met zwaailichten crasht zou niet eens in je moeten opkomen.

De provincie Noord-Brabant heeft in 2023 een ontheffing verleend voor het vangen en eventueel afschieten van de beverfamilie. Een pittige beslissing omdat de kans niet klein is dat later een nieuwe beverfamilie de burcht betrekt. Reden voor meerdere actiegroepen om in beroep te gaan tegen deze ontheffing. Zij zien ‘een schrikbarende lak aan bescherming voor de wet natuurbescherming beschermde diersoorten, waarin met grote regelmaat ontheffingen worden verleend. Het provinciaal faunabeleid geeft ruimte om via slinkse weggetjes een ongekend aantal beschermde dieren dood te schieten,’ aldus de oproep voor de crowd fundingactie om de juridische kosten van het beroep voor het verzorgingstehuis te dekken.

Zo draagt de bever onbedoeld bij aan polarisatie van de samenleving. Veiligheid tegen het water gaat linksom of rechtsom altijd voor. Bevers mogen simpelweg dijken en oevers niet instabiel maken. Inmiddels zijn er al waterschappen met succesvolle ervaring in beverontmoedigingsbeleid. Het uiteindelijke idee is om met de bever samen te kunnen leven. Er is een kenniscentrum in het leven geroepen, er zijn protocollen met stroomschema’s en escalatieladders gemaakt, maar the proof of deze pudding is in the eating. Wat werkt écht?

De ‘beaver deceiver’ lijkt bijvoorbeeld te werken. In de beverdam wordt een kunststofbuis geplaatst die ervoor zorgt dat het water kan doorstromen en de dam kan dan blijven bestaan. Een andere maatregel is om de dijk preventief te voorzien van ingebouwd bevertandbestendig gaas. Een speciaal hiervoor ontwikkelde machine duwt het gaas drie meter de grond in, zodat de bever niet de (hele) dijk perforeert. De kans is wel groot dat de bever zijn heil elders zoekt. Zoals bij het buurwaterschap.

Het is voor de komende jaren zaak om inzicht te krijgen in de meest kwetsbare ‘graaflocaties’ van de bevers. Vervolgens moet deze infrastructuur ‘beverproof’ gemaakt worden. Een onderwerp dat hoog op de agenda staat van het kenniscentrum en de lokale en regionale overheidsinstanties. Een duur onderwerp, want de uitvoeringsmaatregelen zijn kostbaar en komen er ‘bovenop’.

In afwachting van landelijke regie – of zou dat wishful thinking zijn? – gaan we de komende jaren ervaring opdoen met beverproof-maatregelen. Er komt dan een moment om net als met ganzen en herten ‘beverquota’ vast te laten stellen. Ach, laten we eindigen met een halfvol glas met muskusrattenbeheer als redelijk geslaagd voorbeeld. In 2004 werden er maar liefst 400.000 van deze schadelijke beestjes gevangen. Vorig jaar waren dat er nog ‘maar’ 50.000, waarmee dit probleem redelijk in control is.
Doet me denken aan die bekende uitspraak van Angela Merkel. Het kan al met al goed komen met de bever en de mens. Toch …?

René Pennings
September 2024
Belangrijkste geraadpleegde literatuur:
• ‘Onderschat de bever niet,’ Vakblad voor Natuur, Bos en Landschap, mei 2023
• www.kenniscentrumbever.nl
• Faunabeheerplan Bever, provincie Zuid-Holland 2023 – 2029
• https://www.wshd.nl/gaas-beschermt-dijk-hoogvliet-tegen-gravende-bevers
• www.zoogdiervereniging.nl
• ‘De bever rukt op en bezorgt Waterschap Aa en Maas flink wat kopzorgen’, Brabants Dagblad, 9 december 2021
• https://www.animalrights.nl/update-animal-rights-beroep-voor-de-bevers-van-julie-postel
• https://www.wshd.nl/gaas-beschermt-dijk-hoogvliet-tegen-gravende-bevers
• https://pointer.kro-ncrv.nl/miljoenen-euros-aan-landbouwschade-door-in-wild-levende-dieren-0