Mokken over de milieukostenfactor
We willen en moeten rekeninghouden met het milieu. De kosten voor een verantwoord milieu kun je in euro´s uitdrukken en gebruiken in aanbestedingen en business cases. Maar hoe gaat de berekening van deze zogeheten milieukostenfactor in zijn werk? En waarom moet zo’n berekening zo duur zijn? Zou je het zelf kunnen? Een blog over de milieukostenfactor aan de hand van de klassieker: papieren koffiebekers versus de mok. En de ‘duurzame’ kunststofbeker.
Zo’n drie decennia geleden kwam aan het bureau tegenover mij een jongedame zitten. Haar eerste opdracht voor het regionale opleidingscentrum was een onderzoek naar de vervanging van plastic wegwerpbekertjes naar iets dat beter was voor het milieu. Uit haar onderzoek kwam de mok als beste alternatief uit de bus rollen. De mok kwam er niet, maar daarover later meer.
Vanaf 2023 moet het van het kabinet op kantoor gebruikelijk zijn om koffie of thee te drinken uit mokken of duurzame kunststofbekers in plaats van wegwerpbekers. Nee, het is geen regel, er komen geen wegwerpbeker-boa’s, zoals in Frankrijk, maar er is voor iedere organisatie werk aan de winkel. Dat begint met inzicht in de kosten. We zijn tenslotte Nederlanders, nietwaar?
Het volgende schema toont de opzet van de milieukostenfactor. De bron is een nog steeds actueel, namelijk het TNO-onderzoek uit 2007 met als titel ‘Eenmalige Bekers danwel Meermalige (koffie)Drinksystemen, een Milieuvergelijking’.
De TNO-wetenschap van toen zou zo maar eens uit kunnen groeien tot een commerciële rekenindustrie. Een berekening van de milieukosten voor een rioolleiding aanleggen of een zuiveringsproces verbeteren loopt al gauw in de tienduizenden euro’s.
Aanschafprijs en terugverdientijd
Terug naar de case. Nog niet zo lang geleden vergeleken we alleen de euro’s. Op mijn werk hebben vorig jaar een aarde mok en een duurzame kunststofbeker de plaats ingenomen van de wegwerpbekers (die je overigens meerdere keren kunt gebruiken). Voor de kostenvergelijking zijn we uitgegaan van de gemiddelde medewerker die twee dagen per week op kantoor is en op weekbasis minstens acht papieren bekertjes gebruikt. De feitelijke prijzen liggen overigens een fractie lager, maar zijn in deze case afgerond.
Sec kijkend naar de aanschafkosten en terugverdientijd zijn de mok én de duurzame kunststofbeker binnen een jaar terugverdiend. Maar wat zijn de milieukosten van deze drie bekers? Hoe druk je de fijnstof en grondwaterverontreiniging tijdens de productie van deze drie in euro’s uit? We beginnen met de ‘milieufoute’ cyclus.
De foute versus de goede cyclus
Bijna 90% van alle drie de type bekers worden gemaakt in China. In industriestad Tianchang bijvoorbeeld, in omstandigheden die niet bepaald goed zijn voor het milieu. En ook niet voor de onderdrukte medewerkers, maar dat wordt een andere blog.
De routing van alle drie de foute bekers gaat via Shanghai naar Rotterdam (19.000 km) naar de groothandel en de gebruiker en eindigt na gebruik en circa 80 kilometer in een verbrandingsoven in de regio Rotterdam. Het verschil tussen de drie is de levensduur. Voor de mok gaan we uit van vijf jaar bij normaal gebruik en de minder vaatwasresistente kunststofbeker zou het drie jaar moeten volhouden. De life cycle van het kartonnen bekertje is een klein jaar. Het gebruik duurt weliswaar hoogstens vijf minuten, maar de heen- en terugreis is een stuk langer. Sommige bekertjes eindigen als zwerfafval alwaar hun levensduur op het irritante af wordt verlengd.
De goede cyclus van de kartonnen beker is zo circulair mogelijk. Bijna 90% van het ingezamelde papier wordt nu al hergebruikt. De productie begint bijvoorbeeld in Renswoude, waar een van de grootste papierfabrieken van Nederland staat. Door het gebruik van geothermie en energieopwekking mag je gerust van een groene fabriek spreken, hoewel de omwonenden minder gecharmeerd zijn van bijvoorbeeld de stank.
Van Renswoude gaat het naar Tilburg. Daar wordt met het gerecyclede papier een coating aangebracht en de beker in de juiste vorm gebracht. Deze keer met hulp van zonne-energie. Het aantal reiskilometers ligt tussen de 200 en 300 kilometers fors lager dan de boottocht uit China. En toch kosten deze bekers feitelijk bijna 50% meer.
De goede cyclus van een koffiemok begint in Portugal. Daar staat de dichtstbijzijnde duurzame pottenbakker, die met gerecyclede scherven mokken bakt en naar Nederland exporteert. Daar wacht in een organisatie, die het milieu hoog in het vaandel heeft staan, een even serieuze gebruiker. Deze gebruikt de mok louter voor koffie (fair trade natuurlijk). Aan het einde van iedere dag spoelt hij de beker met koud water en reinigt hij deze met een gerecycled papieren doekje. Eén keer per week gaat de mok in de grote industriële vaatwasser met energielabel A, waar hij met ecologisch vriendelijke zeep wordt schoongemaakt. Door de duurzame naamsticker op de mok wordt deze niet verwisseld. Na vijf jaar is de mok versleten en wordt hij apart ingezameld. De scherven worden voor zo’n 50% gebruikt in de volgende cyclus.
De goede cyclus van de duurzame kunststofbeker begint in de Achterhoek, in een bedrijf dat 80% van ontwerp tot productie in eigen hand houdt en de assemblage grotendeels laat gebeuren in sociale werkplaatsen. De kantoormedewerker gebruikt deze beker alleen voor de thee en maakt hem op dezelfde manier schoon als zijn aarde mok. Na drie jaar is de beker versleten en eindigt hij in de verbrandingsoven. Recyclen kan alleen nog voor bekers die in de horeca worden gebruikt.
Principes en milieukosten
Voordat de milieukosten van de goede en de foute cyclus aan bod komen, is enig inzicht nodig in de principes van deze berekening. Je kunt de berekening gebruiken als milieubelasting, als opslag voor de milieuschade en herstel van een product of project, maar ook als fictieve korting in een aanbestedingstraject. Maar hoe bereken je de prijs van schade door bijvoorbeeld CO2-uitstoot als er nog geen markt voor is?
Een hele horde economen en aanverwante deskundigen hebben zich hierover gebogen. Ze gingen uit van preventie als criterium (‘wat zou het kosten om CO2-neutraal te produceren?’), ze deden een schatting wat de toekomstige schaarste aan prijsstijgingen met zich mee kon brengen (‘wat nu als aardgas drie keer zo duur wordt?’) en ze keken ook naar hoe ze bereidheid van consumenten konden vergroten om iets meer te willen betalen. Op deze manier werden de verborgen milieukosten zichtbaar.
In de milieukostenindicator wordt een prijs gehanteerd van € 0,05 per kilo CO2-equivalent. Op de site van de Impact Checker kun je berekenen hoeveel CO2-equivalenten vrijkomen wanneer een papieren bekertje als restafval wordt verbrand (0,017 kilo CO2-eq) of gescheiden wordt ingezameld (0,008 kilo CO2-eq). Gescheiden inzamelen betekent de helft minder CO2-uitstoot. De productie van één foute kartonnen beker vergt 0,11 kilo CO2-eq en het transport vanuit China 0,002 kilo CO2-eq.
In het volgende schema staat de CO2-uitstoot van de drie bekers tijdens hun foute of goede levenscyclus. Gekozen is voor de vergelijking van een ‘goede’ papieren beker en de ‘foute’ koffiemok en duurzame kunststofbeker. Het is een indicatie met minstens een bandbreedte van 30%. Veel van de huidige initiatieven zitten tussen deze cycli in, zijn met andere woorden een beetje fout en een beetje goed. En dan moeten we nog de milieu-impact van 10 andere criteria verzamelen en doorrekenen.
De conclusie van het schema is dat wanneer je rekening houdt met de CO2-uitstoot de terugverdientijd van de ‘foute’ mok en kunststofbeker ruim een kwartaal langer is vergeleken met een ‘goede’ papieren beker. Deze vergelijking veronderstelt dat je de terugverdientijd als selectiecriterium gebruikt. Eerlijk gezegd heb ik geen idee hoe je verzuring, de ozonuitputting, smog en de andere criteria ‘even’ in euro’s berekend. Instanties en sites zoals True Price en DuBoCalc hebben hier meer ervaring mee, hoewel zij ook ruiterlijk toegeven dat de bandbreedtes per onderdeel snel tot 30% of meer kunnen oplopen.
Met het nodige googlen heb ik onderstaande tabel gemaakt. De getallen zijn zeker niet exact, rekeninghoudend met de eerdergenoemde bandbreedtes en soms nog beredeneerde prijzen, simpelweg omdat er geen marktwerking is.
Opvallend is dat de onderhoudskosten van de foute koffiemok hoger zijn dan de productiekosten. Enkele keren per dag je mok schoonmaken met heet water en een chemisch schoonmaakmiddel is over de levensduur dus duurder dan de productiekosten van de mok. De mok en de kunststofbeker winnen het zowel in een goede als foute cyclus ruimschoots van het papieren bekertje. Als je rekening houdt met de langste levensduur. En die heeft de mok. Zelfs als je maar één dag in de week naar kantoor komt, wint de mok het makkelijk van de bekers en ook van de kunststofbeker.
Let wel, het gaat hier alleen om beredeneerde milieukosten. Onderbetaling van de productiemedewerkers bijvoorbeeld compenseren naar een leefbaar inkomen is buiten beschouwing gelaten.
Het is aan de besluitvormer wat hij met deze milieukostenberekening doet. Er is nog weinig voorgeschreven of feitelijk mogelijk, op de handel in emissierechten na. Tesla bijvoorbeeld maakt het meeste winst door zijn (gratis verkregen) emissierechten te verkopen aan de benzineslurpende concurrentie.
De conclusie van deze inkijk in de milieukostenfactorberekening is dat ons gedrag het meest bepalend is. Met een beetje mok moet je bijvoorbeeld langer kunnen doen dan de veronderstelde vijf jaar. En schoonmaken van je mok of kunststofbeker doe je Met Beleid. De hete kraan blijft dicht. Ontkom je niet aan een kartonnen beker, zoals op de meeste middelbare scholen, zorg dan voor gescheiden inzameling en een verantwoorde recycling.
Tja, deze berekeningsexercitie lijkt misschien op een open deur die Greta Thunberg en co allang hadden ingetrapt, maar hierdoor kunnen de liefhebbers van kostencalculaties zich eveneens aansluiten bij de steeds groter wordende groene armada. Het kantelpunt hebben we al bereikt. Toch?
René Pennings
Januari 2023
Belangrijkste geraadpleegde literatuur:
• ‘Eenmalige Bekers danwel Meermalige (koffie)Drinksystemen, een Milieuvergelijking’, TNO, 2007
• ‘Roadshow MKI, DuboCalc, webinar, rekenen en aanbesteden,’ Bas Mentink, december 2022
• Website prezero ‘Grip op uw milieu-impact,’ 2020
• ‘Vijf trajecten naar een Circulair Rijnland,’ Witteveen & Bosch, november 2022
• Koffiebekerrecycling, Partners for Innovation, 2020
• https://circl.nl/update/true-pricing-7-dingen-die-je-echt-moet-weten-over-de-werkelijke-kostprijs-van-producten
• https://www.appropedia.org/Environmental_impact_of_a_paper_cup
• https://nos.nl/artikel/2403513-kopjes-en-mokken-vanaf-2023-de-norm-op-kantoor-wegwerpbekers-worden-geweerd
• https://www.cupsz.com/nl/pages/duurzaamheid
• https://www.denkdoeduurzaam.nl/actueel/nieuws/2022/06/03/maak-impact-met-een-onbedrukte-mok
• https://co2mok.nl/
• https://www.renewi.com/nl-nl/over-renewi/onze-rol/afvaljournaal-artikelen/aardewerk-krijgt-tweede-leven
• Site Mepal: brochure duurzaamheid
• Omroep Gelderland, dossier Parenco.