René Pennings       

Risico's nemen met gezond verstand

Dit is de ideale pleitbezorger voor alle coronamaatregelen

Het dilemma
In de zomer van 2017 kijkt de hoogste baas van de Voedsel- en Warenautoriteit zijn woordvoerder vertwijfeld aan. Hij staat op het punt geïnterviewd te worden door een landelijke nieuwszender over wat inmiddels de Fipronil-crisis is gaan heten. In de eieren van legbatterijkippen is een te hoge dosis van deze mild toxische stof aangetroffen. De bron van de besmetting blijkt een luizenontsmettingsmiddel te zijn. Het middel met flink wat fipronil was erger dan de kwaal. De kippen kregen weliswaar geen luizen meer, maar hun eieren bevatten een te hoog gehalte van de toxische stof.
‘Wat moet ik zeggen als ze me vragen of ik zelf deze eieren nog wil eten?’ De media en het volk willen een kort helder antwoord: ja of nee en niks er tussenin, geen mitsen of maren. 

De gevolgen van een kort, helder antwoord zullen linksom of rechtsom enorm zijn. Voor de volksgezondheid, de pluimveesector, kippenwelzijn, om maar te zwijgen over het vertrouwen in instituten zoals de NVWA. De woordvoerder probeert het in haar eigen woorden samen te vatten. ‘Oké, de eieren voldoen niet aan de Nederlandse voedselregels. Er is een norm behoorlijk overschreden en dergelijk gif mag gewoon niet in de voedselketen komen. De besmetting is niet dodelijk, je kunt er hoogstens goed misselijk van worden. Voor baby’s is het extra opletten geblazen, omdat zij dermate veel eierenproducten eten dat ze de maximale dosis kunnen overschrijden. De mogelijke gevolgen hiervan zijn onduidelijk. Uit proeven op ratten bleek dat ze vaker schildklierkanker kregen.’

Ze kijkt fronsend naar de directeur. ‘In onze ogen is er geen sprake van een urgente crisis, maar van een serieus incident. Los van wat er nu allemaal op social media staat.’ Ze zucht. ‘Dit is te ingewikkeld. Laten we gaan voor beter ten hele gekeerd dan…’
‘Je weet dat we dan de hele pluimveesector over ons heen krijgen. Inclusief schadeclaims met heel veel nullen.’
Hij probeert te glimlachen. ‘Ik zal zeggen dat de Nederlandse bevolking voorlopig maar geen eieren kan eten.’ 

De boodschap
Er zitten aardig wat overeenkomsten tussen de Fipronil-crisis en de mondkapjes-soap. Op dit moment ergens in de tweede golf, ligt er een dringend advies aan de Nederlandse bevolking om in publieke ruimtes een mondkapje te dragen. Het RIVM is en blijft sceptisch over de noodzaak ervan, maar beaamt dat er een zekere psychologisch effect zou kunnen optreden. 

Het leergeld dat de NVWA betaalde voor de Fipronil-crisis heeft geleid tot een risicocommunicatiecirkel, een hulpmiddel dat de moeilijke boodschap effectiever zou kunnen verkopen. De cirkel is gebaseerd op inzichten van risicogoeroes Slovic en Kahneman. De laatste is bekend van systeem 1 (de intuïtie, de emotie) en systeem 2 (ratio, rede). In het werk van Slovic draait het om de perceptie van risico. Het liefst willen we in één oogopslag risico’s kunnen inschatten. Daarna zijn we bereid om ons systeem 2 te activeren, om bijvoorbeeld een beslisboom te doorlopen. 

Slovic zou in zijn nopjes zijn met de volgende afbeelding over het nut van mondkapjes.


De symbolen, kleuren en percentages zijn hartstikke duidelijk. Misschien zijn de cijfers net iets minder hard, maar aan urgentie laat het plaatje niets te wensen over. Toch?
De volgende stap is om bij deze boodschap een Geschikte Boodschapper te vinden. 

De boodschapper
De minister-president van Nederland heeft moeite met ‘de baas spelen’. Hij deed deze uitspraak in de context van de mate van naleving van de coronamaatregelen. Afdwingen of opleggen van een mondkapjesplicht is juridisch gezien ook bijzonder moeilijk. Vandaar het beroep van de premier op ieders gezonde verstand. ‘Als mensen zo stom zijn om in een volle tram te gaan zitten is dat hun keuze.’ 

Welke Nederlander zou het beste het dragen van mondkapjes kunnen stimuleren? Welke über-influencer weet de vanzelfsprekendheid van mondkapjes dragen het beste tussen de oren te krijgen? Sterker, wie kan er voor zorgen dat iedere coronamaatregel door elke Nederlander vrijwillig wordt nagekomen? Dat kan er uiteindelijk maar één zijn. Da’s logisch. Hoewel .. alleen kun je niks. Je moet het samen doen. Aldus Johan Cruijff die naar eigen zeggen in zekere zin waarschijnlijk onsterfelijk is.
En dat maakt hem De Boodschapper aller corona-maatregelen! 















Goed was goed en slecht was slecht bij Cruijff. Hij was geen man van compromissen; als voetballer, trainer en analist niet. Oké, hij was jarenlang een kettingroker, maar werd uiteindelijk een gezondheidsactivist. Zijn uitspraken zijn legendarisch en toe te passen op iedere coronamaatregel: ‘als je niet ken winnen, moet je zorgen dat je niet verliest.’ 

‘Net als de meeste van jullie was ik overal tegen. Tot ik een besluit neem. Dan ben ik ervoor. Nu doe ik in het stadion en in alle publieke ruimtes een mondkapje op. Dat lijkt me logisch.’ In gedachten zie ik een hologram van Cruijff voor me die het nut van de mondkappies effe uiteenzet. De Cruijff Foundation, Danny en Jordy werkten allemaal belangeloos mee en 24 uur na de Spaanse versie gaat het filmpje viral. 

In zekere zin ís Johan dan inderdaad waarschijnlijk onsterfelijk. Misschien kunnen alleen de onsterfelijken ons vrijwillig ongemakkelijke maatregelen opleggen. Misschien ook niet. Maar ik zou hoe dan ook razendnieuwsgierig zijn naar de oproep van nummer veertien. Jij ook? 

René Pennings
Oktober 2020

  

Met dank

·       Video-persconferentie premier Rutte 8 mei 2020

·       https://www.ctgb.nl/binaries/ctgb/documenten/publicatie/2018/11/07/tussen-brein-en-onderbuik/3.+NVWA.pdf

·       https://www.businessinsider.nl/johan-cruijff-van-kettingroker-naar-gezondheidsactivist-628197/