Are You Really In Control: blauwalgbestrijding en luchtmenginstallaties
Ik werk bij een waterschap, het hoogheemraadschap van Rijnland. Een van de meest vervelende mededelingen die je als medewerker kan overkomen is het waarschuwingsbord plaatsen dat zwemmen in de recreatie- of natuurplas ten zeerste wordt afgeraden vanwege blauwalgen. Zwemmen in deze groene soep leidt tot jeuk, oog- en darmklachten en soms kun je het er benauwd door krijgen. Maar het allervervelendste is dat je op een prachtige zomerdag niet in het buitenwater kunt. Toch is het langzaamaan gelukt om een tikkie meer in control te komen voor de blauwalgoverlast. Aan de hand van het AYRIC-framework lees je hier hoe dat tot stand is gekomen.
Volgens de Zwemwaterrichtlijn moet de waterbeheerder passende maatregelen nemen ter voorkoming van de blauwalg. De blauwalg is overigens groen, zoals onderstaande foto laat zien.
Midden jaren negentig kreeg een groep jonge honden binnen het waterschap de ruimte om de blauwalg en andere problematiek innovatief en creatief aan te pakken. Het team bruiste, met dank ook aan energieke leiders, sterke rechterhanden en een passievolle can do-mentaliteit. Het waren ook doorzetters, want genoeg experimenten mislukten. De wil om Echt Iets aan de eutrofiëringsproblematiek was dan ook groot. Een van de successen die navolging kreeg was de luchtmenginstallatie in de Nieuwe Meer bij Amsterdam.
Een luchtmenginstallatie bestaat uit een serie kunststofslangen op de bodem van een recreatieplas waar een pomp lucht in perst. De samengeperste lucht leidt tot een luchtbellenscherm die het water in beweging brengt, waardoor de blauwalgen aan de oppervlakte mee worden gezogen naar de diepe delen van de plas. Blauwalgen hebben licht nodig om te groeien en omdat het onder in plas donker is overleven ze niet. Het idee is ontleend aan de drinkwaterindustrie die er tamelijk veel ervaring mee had.
Recreatiegebied Vlietland (Leidschendam), de Haarlemmermeerse Bosplas (Hoofddorp), de Zegerplas (Alphen aan den Rijn) en De Nieuwe Meer (tussen Amsterdam en Schiphol) zijn (zwem)waterplassen die over een luchtmenginstallatie beschikken. Niet zonder toeval alle vier voormalige zandwinlocaties (‘diepe putten’). De geplaatste installaties bestrijden effectief de blauwalgen en staan ieder seizoen aan vanaf 1 mei tot 1 oktober.
Fragment uit: Basis informatie Waterkwaliteitsobjecten (november 2017): luchtmenginstallatie |
De eerste installaties kampten uiteraard met kinderziektes. De ijzeren verankeringen op de waterbodem roestten wel eens door en soms wierp een onverlaat zijn anker precies uit op de kwetsbare slangen. Met de nodige trial en error werd Rijnland steeds meer bedreven in het beheer van deze installaties. Al sturende groeide ook het besef dat alle waterplassen uitrusten met een luchtmenginstallatie weinig zinvol is. Sowieso zijn niet alle plassen geschikt en bovendien is iedere installatie een flinke energieslurper, ondanks de ingekochte groene stroom.
Bijzonder is dat Rijnland nog steeds het enige waterschap is met luchtmenginstallaties. Iets dat te maken kan hebben met het bezwaar dat lucht mengen neerkomt op symptoombestrijding. Het onderliggende probleem (‘waarom zijn er zoveel blauwalgen?’) van teveel voedingsstoffen (stikstof!) in het water haal je er niet mee weg. Die stoffen zijn te herleiden naar de burgers, buitenlui en agrarische ondernemingen. Een bijzonder probleem doet zich overigens voor in onder meer de Alphense Zegerplas. Daar is de benthische blauwalg gesignaleerd die zich weet vast te maken op de waterbodem en zich dus niet meer laat foppen door de luchtbellen.
Tegenover deze bezwaren staat dat Rijnland goed is geworden in deze vangnetrol en er meer ambities in ontplooit. Plastic afvangen in Katwijk bijvoorbeeld of medicijnresten verwijderen. Waterschappen zijn daarmee vaak het maatschappelijk afvoerputje. En wat hoeft daar mis mee te zijn?https://strato-editor.com/.cm4all/uproc.php/0/.Control%20en%20luchtmenginstallaties.jpg/picture-400?_=181806d73f3
Een lange termijn-aanpak voor de zwemwaterkwaliteit zou luchtmenginstallaties overbodig kunnen maken. Daar is overigens de Kaderrichtlijn Water voor bedoeld die een volgende keer aan bod komt.
Als blauwalgbestrijdingspartner staat Rijnland op de kaart als deskundig, betrokken en met oog voor de lange termijn. En zakelijk ook. Een geleerde les voor de luchtmenginstallaties is de kostenverdeling. Gemeenten en andere belanghebbenden worden sinds enkele jaren gevraagd om zwemwatermaatregelen te co-financieren. Een beetje recreatieplas trekt immers jaarlijks minstens 200.000 bezoekers, die de lokale economie een aardige stimulans geven.
De ingevulde tabel volgens het AYRIC-framework zet via de vet gedrukte en onderstreepte woorden de blauwalgbestrijding op een rij.
Voorlopig kunnen de recreanten en omwonenden niet zonder de luchtmenginstallaties. Toen twee van de vier installaties vervangen moesten worden en de betreffende gemeente aanvankelijk niet wilde co-financieren, waren het de belanghebbenden die een succesvolle lobby en mediacampagne opstarten. Dat maakt luchtmenginstallaties een beetje vergelijkbaar met de eerste generatie zorgrobots. Perfect zijn ze niet, maar niemand wil ze ook nog kwijt.
Are we sufficient in control met onze luchtmenginstallaties? Jazeker, ze doen wat ze beloven in de diepe plassen, hoewel ze een vrij dure vangnet-oplossing zijn die de achterliggende oorzaken niet structureel aanpakken. Daar zijn we gelukkig ook mee bezig. Denk bijvoorbeeld aan het landbouwportaal en ook onderzoeken met universiteiten, kennisinstituten en marktpartijen om luchtmenginstallaties effectiever te kunnen maken. Totdat er andere innovatieve methoden komen om blauwalgen te bestrijden. Maar for the time being scoren ze een dikke voldoende. Toch?
René Pennings
Juni 2022