René Pennings

Risico's nemen met gezond verstand

Brein versus onderbuik over (zwem)waterkwaliteit

Wat doe je als je zoon van 13 op een warme zomerdag vraagt of hij mag zwemmen in de wetering? Wat doe je als jij méér weet over de waterkwaliteit dan de gemiddelde Nederlander? En ook nog goed op de hoogte bent van risicomanagement? Lees hier hoe een simpele vraag uiteindelijk een kort – maar hopelijk doordacht – antwoord kreeg.

In het dorp waar ik woon kun je op meerdere plekken in open water zwemmen. De officiële zwemwaterlocatie is zeker niet de populairste vanwege de grote kans op blauwalg. De wetering in kwestie is dankzij een goede doorstroming blauwalgvrij. Op de waterbodem ligt nog een flinke hoeveelheid bagger waarvan de mate van vervuiling onduidelijk is. Ook zwemmen er tamelijk veel eenden en meerkoetjes. Ik neem me voor straks te googlen of die vogelgriep al over is. En waren er in Amerika al niet mensen besmet geraakt door die nieuwe vogelgriepvariant?

Het is iets na tienen in de ochtend. ‘Voor half elf laat ik het je weten.’ Ik streep ‘rivierkreeften’ van mijn lijstje af. Deze tanks van de waterbodem zitten massaal in de sloten naast de wetering. Geen reden dus om niet te zwemmen. Die beestjes zelf zijn niet bepaald bevorderlijk voor de waterkwaliteit, omdat ze de biodiversiteit killen. Toen een kwarteeuw geleden de Europese Kaderrichtlijn werd ingevoerd, had niemand kunnen bevroeden dat dit kreeftje uit zou groeien tot een plaagbeest. En ook van pfas, de forever chemical in meer dan 6000 producten, hadden toen weinig mensen gehoord.

Terwijl ik aan het wikken en wegen ben besef ik dat ik van systeem 1, mijn onderbuikgevoelens, in systeem 2, mijn analytisch vermogen , ben beland. En ik loop vast. Ik moet met teveel harde criteria en ‘zachte’ verontrustende gevoelens dealen om mijn zoon al dan niet toestemming te geven. Of ben ik ‘gewoon’ een besluiteloze Weegschaal die niet zo moeilijk moet doen: wat kan een uurtje zwemmen op zo’n mooie dag nou voor kwaad?

Ik voel me even de hoogste baas van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit toen hij in 2017 een negatief advies gaf over het eten van eieren: ‘Als u zonder een eitje kunt, dan raad ik u dat aan’.
In 20% van de eieren zat destijds een te hoge dosering van fipronil, een kipontluizingsmiddel. Een middel dat echter ook schadelijk was voor de kip en de eieren zelf. En daarmee de consument. Met name kleine kinderen en mensen met een lagere weerstand zouden gezondheidsproblemen kunnen krijgen. Het standpunt van de NVWA verschoof van trust raising naar awareness raising. De gemiddelde burger moest beseffen dat het (eten van een ei) weliswaar veilig genoeg is, maar dat voorzichtigheid is geboden.

Is zwemmen in open water veilig genoeg? Wat weten we eigenlijk over de waterkwaliteit? Meten is tenslotte weten. De belangrijkste wateren in Nederland – in íedere EU-lidstaat – moeten voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. In december 2024 is aan de Tweede Kamer een tussenevaluatie aangeboden. De boodschap was niet verrassend: zoals ‘we’ nu doorgaan halen we de beoogde waterkwaliteit bij lange na niet in 2027.

Vanuit ecologisch opzicht zou je de toestand van het meeste oppervlaktewater nog matig kunnen noemen. De chemische toestand is een ander verhaal: er is sprake van normoverschrijdingen van 42 chemische stoffen, zoals zware metalen en gewasbeschermingsmiddelen.

De besluitvorming van Europarlementariërs is overigens soms ondoorgrondelijk. Eind 2023 besloten ze in één en dezelfde maand om het gebruik van glyfosaat voor nog eens tien jaar te verlengen, kortwiekten ze het natuurherstelplan, uitten ze hun zorg over de afnemende waterkwaliteit en gingen ze akkoord met strengere regels voor milieudelicten door grote bedrijven. Als dat geen Realpolitik is.

Maar hoe erg is het te hoge gehalte van 42 chemische stoffen in oppervlaktewater? Mijn gevoel zegt best wel erg, maar wat zegt de wetenschap? Zo’n norm bijvoorbeeld wordt per stof bepaald aan de hand van schadelijke effecten bij proefdieren. De diertjes krijgen echter geen ‘cocktail’ van meerdere stoffen toegediend. Dat valt buiten de scope van de test. Er zijn echter inmiddels onderzoeken waaruit blijkt dat een combinatie van pesticiden schadelijker kan zijn dan je zou verwachten als je de individuele effecten bij elkaar optelt. Toxicologen noemen dit het ‘something from nothing’-effect .

Weer ander onderzoek toont aan dat langdurige en stelselmatige blootstelling van dergelijke stoffen bij agrariërs, maar ook bloemisten, kan leiden tot neurodegeneratieve ziektes, zoals Alzheimer, Parkinson en ALS. In Frankrijk is de ziekte van Parkinson inmiddels erkend als een beroepsziekte binnen de agrarische sector.
In Nederland regent het ondertussen rechtszaken tussen milieuorganisaties en omwonenden tegen ‘de vervuilers’. Het bekendste is die van negen buurtbewoners tegen een lelieteler in Boterveen (Dr). De uitspraak van de rechter was dat deze in plaats van 55 nog maar 4 gewasbeschermingsmiddelen / pesticiden mocht gebruiken. Een uitspraak die de gemeenschap helaas ook deed polariseren.

Een goed debat of een constructief rondetafelgesprek is beter dan een slepende rechtszaak. Probeer er maar eens aan te staan in deze tijden. Over twee minuten wil mijn puberzoon een duidelijk antwoord op een simpele vraag. Ik moet de awareness van mijn zoon over de waterkwaliteit vergroten. Het liefst via een redelijk gesprek op basis van argumenten en zonder macht.

Al gekleed in zijn zwemshort kijkt hij me nu met grote puppy-ogen aan. Net geen jongetje meer en nog maar pas Pokémon en FortNite ontgroeid. Na anderhalve minuut uitleg rolt hij met zijn ogen. ‘Jahaa, je werkt bij een waterschap en je weet hoe smerig het water is. Ik slik geen water in en probeer niet kopje onder te gaan. Oké?’
Papa vindt het goed. Van langdurige blootstelling zal geen sprake zijn. Daarvoor is deze zomer te wisselvallig. ‘Wil je morgen naar het zwembad?,’ vraag ik. Hij knikt instemmend. ‘Met tosties?’
‘Tuurlijk.’ De prijs voor veilig zwemwater inclusief tosti ligt rond de elf, twaalf euro. Daar staat het gratis toegankelijke open water tegenover. En daar zit meer dan een economische afweging achter. Toch?