Naar een emissieloze oorlogseconomie?

Vorige maand was er een luitenant-kolonel te gast bij ons waterschap. Zijn boodschap was inmiddels bekend: ook wij - met onze kerntaak van schoon water droge voeten - moeten ons voorbereiden op hybride oorlogsvoering. Anderhalf jaar eerder werden we deelgenoot gemaakt van inspirerende prestaties van milieueconomen en klimaatdeskundigen. Net als de meeste decentrale overheden willen we nu binnen één generatie een koolstofarme organisatie worden, eentje die bovendien is voorbereid op hybride oorlogsvoering.
Het kostte me aanvankelijk moeite om hier niet ironisch of cynisch op te reageren. Als ik mijn oordeel uitstel en vragen stel, zou het dan mogelijk zijn om beide intenties voor elkaar te krijgen? 

Yuval Harari is een aanstekelijke optimist. Enkele jaren geleden richtte de historicus / bestsellerschrijver Sapienship op. Zijn boodschap is even helder als simpel:
‘Om tot een koolstofneutrale economie te komen hoeven we volgens het Internationaal Energieagentschap maar 2 procent van het jaarlijkse mondiale bruto binnenlands product meer uit te geven dan we nu al aan ons energiesysteem besteden.’

2% van wat wij verdienen anders besteden is écht voldoende om emissieneutraal te worden. Het kan zo weinig kosten mits we ons gedrag veranderen: eet ‘gewoon’ minder vlees en zuivel. Wat ook helpt is het Amazonewoud opkopen en daarna beschermen. Het zijn tenslotte de longen van de wereld. Harari becijferde dat dit zo’n 800 miljard dollar zou kosten ‘om het geheel op te kopen en de lokale bossen, biodiversiteit en menselijke gemeenschappen te beschermen tegen destructieve zakelijke belangen – oftewel een eenmalige uitgave van minder dan 1 procent van het wereldinkomen.’

800 miljard dollar komt in de buurt van de extra defensie-investeringen van de EU voor Oekraïne. De voorbereiding op een hybride oorlogseconomie moet ook wat kosten, maar lijkt zelfs voor de hele EU niet boven de 3% van het BBP uit te komen.
Zowel voor de koolstofarme als de oorlogsvoorbereidende economie hoeft geld met andere woorden niet de doorslag te geven. Als we voor minder dan 10% van ons inkomen de planeet beter kunnen maken én onze wereld veiliger, is het misschien zelfs te beschouwen als een koopje.

Ander gedrag = de sleutel
Maar ook voor de oorlogsvoorbereiding is er onze mindset-beperking. De gemiddelde Nederlander loopt niet bepaald warm voor méér klimaatbewust handelen, laat staan om een overlevingspakket voor zichzelf te maken voor een oorlog ‘ver weg’.
Hoe krijg je voor beide een gedragsverandering op gang? Terwijl ik met mijn dochter (bijna 16) de tuinmeubels in onze backyard plaats, vraag ik haar hoe ze zou reageren als in oorlogstijd haar mobieltje gehackt zou worden. Haar eerstelevensbehoefte is definitief kapot en vervangen zou een factor 3 meer kosten dan voorheen. Met een wachttijd van minstens vier maanden als je geen ‘connecties’ hebt en zonder enige garantie op nieuwe hacks.

Ze geeft me die blik van ‘wat moet ik met zo’n vraag’. Ja, ze weet drommels goed dat een dictator de grootste kleptocratie uit de wereldgeschiedenis runt. En de andere dictator misplaatste Bijbelse gerechtigheid inzet om zijn land te vergroten. Trump beschouwt ze als een lachertje, maar dan wel eentje die de machtigste dealmaker ever wil worden.
Zittend op de schoongepoetste tuinstoelen toon ik haar een foto van de vier etende Scandinavische leiders. ‘De dame is de Deense premier die eerder die week nee tegen Trump had gezegd toen hij Groenland van haar wilde kopen.’

Getwijfeld over Denemarken?
Haar wedervraag is wat ik eigenlijk van Denemarken weet. Pfoe, veel minder inwoners dan Nederland. Net zo plat. Ja, zij hebben wel een stikstoflandbouwakkoord. Zijn al jarenlang energieneutraal. Hebben een veel strenger vluchtelingenbeleid. ‘Ik geloof,’ zei ik, ‘dat zij wél duidelijke keuzes durven maken.’
’s Avonds google ik naar Deense succesfactoren. Hun overlegeconomie werkt blijkbaar nog steeds, net als hun idee van de verzorgingsstaat. Ze geloven in georganiseerde – en daarmee gezamenlijke - zelfredzaamheid. Het maakt Denemarken tot een van de gelukkigste landen ter wereld, ondanks de donkere winters en de hoge belastingen.

De Denen zijn al zo goed als koolstofneutraal, hebben zo bekeken één zorg minder. Ze komen over als mentaal veerkrachtiger, dankzij ook de aandacht voor de sociale cohesie. Hun vluchtelingenbeleid is onbarmhartig en heeft zelfs getto’s geformaliseerd.
Harde keuzes maken heeft altijd een prijs. Maar de prijs van ontkennen en wegkijken is waarschijnlijk vele malen duurder.

Ik ben nog niet klaar met vragen stellen over hoe je én koolstofvrij wordt én goed voorbereid kunt zijn op oorlogsdreiging. Nog lang niet. Een Rus zie ik niet zo gauw in mijn backyard, ook geen kruisraket. Eerder een moerassig veldje waar alleen zilte groenten kunnen groeien. Ik wil niet denken aan een verplicht tiny house in mijn tiny backyard. Op palen natuurlijk, want het waterpeil is dan flink gestegen.
Keep calm en blijf vragen stellen, is mijn motto. En let – net als in die coronatijd – een beetje op elkaar. Ik vraag me af hoe ik over één of twee jaar terugkijk op deze blog. Nu ga ik nog twee jerrycans kopen bij de bouwmarkt. Een beetje voorbereid zijn kan geen kwaad. Toch?

René Pennings
Maart 2025

Geraadpleegde literatuur:

• https://www.nrc.nl/nieuws/2022/01/21/een-klimaatramp-is-te-voorkomen-met-slechts-2-procent-van-het-wereldinkomen-a4081291
• • https://fd.nl/opinie/1470410/de-tijd-van-vanzelfsprekende-vrede-is-voorbij-als-poetin-wint.
• https://www.nrc.nl/nieuws/2025/02/04/europa-moet-zichzelf-kunnen-verdedigen-a4881990
• https://www.rtl.nl/nieuws/binnenland/artikel/5499022/schoof-staat-er-niet-goed-op-als-nederland-alsnog-tegen-800
• https://decorrespondent.nl/11711/geen-oorlogseconomie-maar-een-klimaateconomie/477d8ddd-ad45-080a-1bc1-19fb8b2de93a
• https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/de-eerste-stappen-naar-een-oorlogseconomie
• https://boommanagement.nl/artikel/de-denen-en-geluk-hygge/
• https://www.sampol.be/2022/03/hoe-de-denen-de-sociaaldemocratie-hebben-prijsgegeven
• https://www.rtl.nl/nieuws/buitenland/artikel/5221957/wetsvoorstel-denemarken-niet-westerse-immigranten-arme-wijken#:~:text=15%20wijken%20in%20Denemarken%20vallen,dan%20verliezen%20ze%20bepaalde%20bijdrages.