De houten flat in Mokum

Het beste bouwmateriaal van de toekomst is waarschijnlijk hout, gerecycled hout. In Amsterdam staat sinds twee jaar een houten flatgebouw van 21 verdiepingen. Architecten zien samen met de bouwsector meer voor- dan nadelen. Maar waarom loopt het dan niet zo’n vaart?

Wat hebben Finland, de Verenigde Staten, Zweden, Canada en Oostenrijk met elkaar gemeen? Het zijn de landen waar het meeste hout in woningen is verwerkt. Logisch, zou je zeggen, want er staan in deze landen beduidend meer bossen dan in Nederland. Maar bouwen met hout is in opkomst, onder meer door de toegenomen belangstelling – zelfs noodzaak – om klimaatneutraal te bouwen.

Stel dat we binnen een generatie 900.000 nieuwe woningen hebben gebouwd, conventionele huizen van baksteen. Tijdens de productie en bouw komt er 50 megaton (50 miljard kilo!) aan CO2 vrij. Als een zelfde aantal huizen grotendeels van hout wordt gebouwd, bespaar je ongeveer 90 megaton CO2. Je bespaart niet alleen de 50 megaton van de niet uitgestoten baksteen- en betonproductie, maar je vermindert ook nog zo’n 40 megaton CO2 omdat deze in het hout wordt opgeslagen en wordt ‘weggezuiverd’. Hout is bovendien makkelijker te recyclen dan beton en uiteraard lichter te transporteren.

Hout kan de stevigheid van beton benaderen wanneer het in laagjes op elkaar wordt gelijmd. Multiplex-hout is geschikt voor dragende constructies in de hoogbouw. Tot voor kort was de lijm een probleem, want meestal werd formaldehyde gebruikt. Dat heeft niet alleen een fossiele oorsprong, maar is ook kankerverwekkend, zij het zeer zeker niet in de geringe doses die vrij zouden kunnen komen in een houten woning. Inmiddels is er een biologische lijm op de markt voor dit hout (Powerplex Bio Multiplex), met als nadeel dat het uit Azië afkomstig is. De ‘next best thing’ is Ecoplex, dat Europees hout gebruikt met de kleinst mogelijke toegestane dosering formaldehyde.

Toen was er nog maar één dingetje dat de bouw van een houten wolkenkrabber in 020 in de weg zat.

Hout brandt
De bloeddruk van een huiseigenaar met een rieten dak stijgt ieder Oudjaar naar recordhoogte. Er zou maar eens een vuurpijl in zijn dak belanden. En wat als in Mokum een welgestelde BN’er op een nabijgelegen penthouse een feestje geeft met flink veel vuurwerk? Brandt zo’n houten flatgebouw dan niet tot de grond toe af?
Het korte antwoord is ‘nee, mits het voldoet aan de brandvoorschriften’. Multiplex-hout, of beter Cross-Laminated Timber (CLT oftewel kruislaaghout) heeft een aanzienlijke brandvertragende werking. Als de eerste laag is verkoold, wordt de zuurstoftoevoer naar de volgende laag afgesloten. Dat neemt niet weg dat de brandwering hoogstens zestig minuten is, terwijl dit soort hoogbouw 120 minuten vereist.

Door de houten wanden extra te beschermen met brandwerende gipsplaten werd voldaan aan deze eis. Dit zorgde bovendien voor extra geluidsisolatie. Als aanvullende zekerheid – we zijn tenslotte risicomijdende Nederlanders – besloten de architecten een traditionele sprinklerinstallatie toe te voegen.
Het gebouw kreeg de toepasselijke titel Haut en staat aan de Korte Ouderkerkerdijk. Het heeft overigens ‘gewoon’ een betonnen fundering, vanwege de notoir slappe grond in Amsterdam. Ook het skelet is van beton, net als de trappen, wat eveneens door het Bouwbesluit en brandvoorschriften werd opgelegd. Al met al is het een van de meest duurzame gebouwen van Nederland.

Houthoogbouw segregeert
De niet onbemiddelde liefhebber kon medio 2023 een bod doen op het Haut-penthouse van 410 vierkante meter. De vraagprijs was € 5,8 mln. Flatgebouw Haut is geenszins sociale woningbouw en ademt vooral groene prestige uit. Da’s vooralsnog een gemiste kans. De opkomst van meerdere houten tiny houses maakt wel wat goed, maar wat we nodig hebben is een woningcorporatie met lef en doorzettingsvermogen. Toch?

Terug naar hout als bouwmateriaal. Beton en cement is extreem milieubelastend en zand bovendien steeds schaarser, maar ook hout heeft het te verduren.

Hout lijdt
De jaarringen die de leeftijd aangeven van iedere boom lijken steeds kleiner te worden. Een boom kan hierdoor minder CO2 opnemen. De bomen in Europa hebben zichtbaar te lijden onder de toegenomen droogte, stevigere stormen en de vervuiling. Daar komt nog bij dat na de oorlog de meeste bossen ‘bio-eenzijdig’ zijn aangelegd. Zo kon een schorskevertje van een halve centimeter in 2019 300.000 hectare naaldbos vernietigen. Langzaamaan maakt de monocultuur van één boomsoort nu plaats voor een biodiverser bos.
De houtprijs stijgt sowieso maar door, niet alleen omdat ‘China alles opkoopt’, maar ook doordat voormalig president Trump buurland Canada ging belasten met importheffingen voor onder meer hout.

Amerikanen besloten toen massaal Zweeds en ander Europees hout in te kopen, omdat de EU geen importheffingen op hout heeft. Zo maakt inmiddels hout ook deel uit van de geopolitieke spanningen.

Gebruik gerecycled hout als je van de planeet houdt
Vlak na corona steeg de houtprijs naar recordhoogte. Een bevriende aannemer kreeg op een zaterdagochtend op de houtwerf een telefoontje van een collega. ‘Koop alles waar je de hand op kunt leggen!’ Houten pellets worden vandaag de dag steeds vaker gerecycled en niet meer rücksichtslos verbrand. Hout wordt weliswaar schaarser maar het laat onverlet dat houtbouw linksom of rechtsom meer toekomst heeft dan betonbouw.

De ontwerpers van Haut kan lef niet ontzegd worden. En ook de meedenkende veiligheidskundigen en andere autoriteiten verdienen een compliment. Sowieso is de bouwsector minder conservatief aan het worden. Vorig jaar is zelfs een houten schoolgebouw opgeleverd, met een modulaire (Lego)-insteek.
Er zijn kortom al schapen over de houten dam. Wie volgt?

René Pennings
Juni 2023

Geraadpleegde literatuur (o.a.)
• The Guardian, Plyscraper city: Tokyo to build 350m tower made of wood,’
• KIJK, ‘Op weg naar een houten eeuw,’ november 2019
• https://www.bbc.com/future/article/20171026-the-rise-of-skyscrapers-made-of-wood
• https://www.bouwwereld.nl/bouwkennis/duurzaamheid/meer-houtbouw-nodig-co2-uitstoot-te-reduceren/
• https://www.change.inc/infra/het-betonnen-hart-in-een-toren-van-hout-37902
• https://www.funda.nl/koop/amsterdam/appartement-42024746-korte-ouderkerkerdijk-1-v1/
• https://www.verdouw.nu/kennisbank/plaatmateriaal/hoe-wordt-multiplex-gemaakt
• https://www.groenebouwmaterialen.nl/powerplex-bio-ecologisch-multiplex.html
• https://bna.nl/gebouw-van-het-jaar/overzicht/genomineerden/HAUT-Amsterdam--406
• https://www.epv.nl/dienstverlening/houtprijsindex
• https://www.bnnvara.nl/vroegevogels/artikelen/wat-we-kunnen-leren-van-jaarringen
• https://nos.nl/artikel/2281077-kever-vreet-duits-bos-aan-een-ramp-als-deze-heb-ik-nooit-eerder-meegemaakt
• https://www.groentechniekklomp.nl/kennisbank/letterzetter
• https://www.houtwereld.nl/blog/alles-met-een-nerf/
• https://www.agf.nl/article/9261617/onrust-op-europese-houtmarkt-tekort-aan-hout-zet-prijzen-onder-druk/
• https://www.hethoutblad.nl/architectuur/franse-staatssecretaris-alle-overheidsgebouwen-minstens-50-procent-van-hout/30343/
   https://www.houtwereld.nl/awards/nationale-houtbouwprijs-2021/search-basisschool-het-epos-rotterdam/