Kweekvlees ontmoet gouden aandeel

Twee vrienden en ik proberen een oefening te maken voor strategische adviseurs. De inzet is het raam van Overton en kweekvlees. Kweekvlees zou de toekomst hebben, maar is nog lang niet gereed voor massaconsumptie, laat staan dat de consument bereid is om er zijn tanden in te zetten. Wat zou er nodig moeten zijn om van kweekvlees een succes te maken? En met welke risico’s krijg je onderweg te maken?

Na een kleine week ‘s avonds appen en videobellen zijn we alle drie verbaasd over de voordelen van kweekvlees. Niet in de eerste plaats omdat de productie van het echte vlees al decennialang een race to the bottom is. Voor een kilo vlees of kip heb je bijvoorbeeld enkele duizenden liters water nodig. Ondanks een indrukwekkende hoeveelheid antibiotica in hun lijf loopt het vee gegarandeerd een ziekte op, die soms ook nog overdraagbaar is op de mens. En de productie gebeurt bovendien steeds vaker door migranten die ’s avonds op elkaar geplakt in afbraakhuizen zitten.

Dit alles om ons lapje vlees betaalbaar te houden. Ja, er zijn ook vegetarische alternatieven, maar deze bevatten vaak sojabonen (‘ach, dat arme regenwoud’) en veel te veel zout (‘oeps, je nieren en bloeddruk’). Minder of geen vlees eten is vooralsnog nauwelijks een optie, je kunt nog beter een verstokte roker vragen om morgen subiet te stoppen.

Het is zo bekeken niet de vraag of kweekvlees de toekomst heeft, maar wanneer het gaat doorbreken. Het kweken van vlees heeft iets weg van IVF. De geneeskunde hier heet cellulaire landbouw en maakt het mogelijk om vlees in een reageerbuisje te kweken. In laboratoriumsettings gebeurde dit al in 2013 met de kweekburger, nota bene op de universiteit van Maastricht. Een Israëlische startup kan met 3D-printers een ribeyesteak kweken en in december 2020 kwam de eerste portie gekweekte kipnuggets voor de Amerikaanse consument op de markt. De prijs? 17 dollar.

Gedrieën vragen we ons af hoe je kweekvlees aan de man kunt brengen. Nudgen helpt natuurlijk, net als ‘echt’ vlees van een extra taks te voorzien, maar dan stoten we op iets verrassends: bijna alle succesvolle kweekvlees-startups worden medegefinancierd door de rijken der aarde, van Bill Gates, Richard Branson, Jeff Bezos tot  Sergey Brin. Silicon Valley en enkele grote voedselconcerns staan als het ware al klaar om de toekomstige voedselmarkt (nog meer) in handen te krijgen. ‘De huidige kweektechnieken voor vlees en de daarvoor gebruikte stamcellijnen zijn waardevol intellectueel eigendom, afgeschermd door advocaten en geheimhoudingsclausules,’ aldus een artikel in het Financieele Dagblad en The Guardian.

Dat zou je vanuit een ruimhartige liberale invalshoek een knap staaltje van ondernemerschap kunnen noemen. Een socialer perspectief zou stellen dat de rijken hiermee nog rijker worden en daarmee complete overheden en samenlevingen naar hun hand kunnen zetten. Zelfs Bill Gates kwam de afgelopen jaren steeds meer in gewetensnood. Hij vindt oprecht dat hij te weinig belasting betaald, is één van de initiatiefnemers achter Tax The Rich en via zijn goedgevulde foundation geeft hij flink wat geld aan goede doelen.

De gedachte dat het succes van kweekvlees machtige bedrijven nog machtiger maakt zint ons drieën niet. Terwijl we nota bene alle drie nog steeds op de kleurloze middenpartijen stemmen. Eén van ons krijgt een brainwave: een gouden staatsaandeel voor iedere startup. Als fervent supporter van een betaald voetbalvereniging die al ontelbare keren met overheidsgeld is gered, weet hij wat het belang van een gouden aandeel is. Het beschermt onder meer de vestigingsplaats en de clubkleuren. Maar wat zou er gebeuren als je zo’n gouden aandeel in plaats voor bescherming inzet voor Maatschappelijk Nut?

Een voorbeeld: dankzij de vaccins van BioNTech/ Pfizer en Moderna heeft het meest welvarende deel van de wereldbevolking voldoende bescherming tegen Covid-19. Dat dit vaccin er in recordtijd is gekomen, kwam vooral door veel, heel veel onderzoek dat voor 60% werd gefinancierd door overheden. Zo’n 25% kwam uit de farmaceutische industrie en de rest was gedoneerd door filantropen zoals… Bill Gates. De winstmarges van de meeste farmaceutische bedrijven lopen op tot 40%. Pfizer besloot door het vaccin-succes bijvoorbeeld eigen aandelen in te kopen. Is gunstig voor de aandelenkoers. Daarmee kun je bedrijven overnemen die in startups investeren. Die weesziektes onderzoeken. Of kweekvlees.

Uit de Oxfamnovibsite: ‘de Gates Foundation schat dat de aanschaf en levering van een veilig en effectief vaccin voor de armste mensen ter wereld $ 25 miljard kost. Vorig jaar boekten de top tien van farmaceutische bedrijven een gezamenlijke winst van $ 89 miljard, gemiddeld iets minder dan $ 30 miljard voor iedere 4 maanden’.

Stel dat je nu een startup in een cruciale sector zoals de voedsel- of gezondheidsmarkt een gouden aandeel geeft. Als overheid geef je daarmee een signaal af dat je dermate gelooft in de startup, dat je in geval van succes de hele samenleving van wilt laten meeprofiteren. Overweeg een progressief stelsel, zoals dat het eerste miljard is vrijgesteld en dat je als overheid 35% ontvangt voor de winsten tussen de één en de tien miljard. Benoem de VN als uitvoerend orgaan, zodat de meeste landen moeten kunnen meedoen. Op die manier kun je als stichter de rest van je leven in weelde doorbrengen. Met het gevoel dat je meteen Echt Iets Goeds voor de samenleving hebt gedaan. Niet achteraf, zoals bejaarde miljardairs die je jarenlang peperdure updates van hun besturingssoftware door de strot duwden. Tax the future rich, zeg maar 😊.

Op de vierde avond toasten we gedrieën online op onze geslaagde brainstormsessie. Het gouden aandeel blijkt weliswaar nog verboden te zijn in de EU, maar dankzij economen zoals Mariana Mazzucato lijken de tijden er rijp voor te zijn. Ach, we voelen ons een beetje als salonrevolutionairen, maar zijn zo niet alle echte veranderingen begonnen?

René Pennings
Oktober 2021

Geraadpleegde literatuur (o.a.)

• • https://fd.nl/tech-en-innovatie/1413340/kweekvlees-uit-de-muur-moet-ook-sociaal-zijn
• Volkskrant, Jonathan Witteman, 18 december 2020, Zwemt Big Pharma straks in het geld dankzij coronavaccins?
• https://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2013/06/15/five-minutes-with-mariana-mazzucato/
• https://www.nporadio1.nl/nieuws/gezondheid/2021/05/31/obsceen-dat-farmaceuten-zoveel-verdienen-aan-vaccins
  

• https://www.oxfamnovib.nl/persberichten/4-maanden-winst-van-farmareuzen-genoeg-om-armste-helft-wereldbevolking-te-vaccineren-tegen-corona#:~:text=De%20Gates%20Foundation%20schat%20dat,miljard%20voor%20iedere%204%20maanden.