De Gekaapte Natuurramp
In de top tien van nationale risico´s staat al jarenlang de grote zonnestorm, een extern risico dat leidt tot een tamelijk lange uitval van elektriciteit en - nog belangrijker van satellieten en internet. Maar de zonnestorm zou zo maar eens de eerste gekaapte natuurramp in de geschiedenis kunnen worden. Een kaping die alleen met internationale koelbloedigheid kan worden aangepakt.
Een zonnestorm?
De zon ligt weliswaar 150 miljoen kilometer ‘verderop’, maar als het daar stormt kunnen we op onze planeet last hebben van magnetische stormen. Zo’n storm bestaat uit hete plasma die geladen is met magnetisch deeltjes en als het ware vanaf de zon wordt gekatapulteerd. Ruim vijftig jaar geleden werd ontdekt dat dergelijke stormen een elfjarige cyclus vormen, maar soms is er sprake van een heuse superstorm. Dat gebeurde in 1859, 1967 en in 1983, toen er nog geen sprake was van grootschalige digitalisering of social media. Een dergelijke superzonnestorm vernietigt veel, zo niet alle satellieten en ontregelt daarmee praktisch alle ict-systemen wereldwijd.
Zo’n geomagnetische apocalyps overkomt ons ‘gewoon’. Je kunt het misschien zien aankomen, maar wat gebeurt er daarna? In Nederland? Wereldwijd? Wat zou dit betekenen voor jou, je gezin, je werk? Dat vereist enige verbeeldingskracht, die ik heb verwoord in …
A factionary tale
In de niet zo verre toekomst valt op een ochtend totaal onverwacht de elektriciteit uit. Het begint voor de meeste Nederlanders als een irritatiefactortje, maar na vijf uur zonder stroom hoor je op de analoge zender van je transistorradiootje dat vanuit de hele wereld berichten komen over een black out. Na acht uur voorzien de calamiteitenplannen niet meer in een scenario en is zelfredzaamheid geboden. Op het moment dat heel Nederland zich afvraagt hoe het nu verder moet is er in de vooravond na ruim elf uur uitval weer stroom. Het enige wat nog ontbreekt is internet.
De tweede dag begint zonder internet. De scholen en winkels gaan in de loop van de dag open. Er kan alleen contant worden betaald. In het radiojournaal wordt melding gemaakt dat waarschijnlijk minstens de helft van de zesduizend satellieten offline zijn. Bijna alle commerciële, Russische en Chinese satellieten zijn buiten werking. De Russische tsaar-president spreekt in een persconferentie over een Amerikaans en zionistisch complot ‘om het trotse Russische rijk op de knieën te krijgen’. Iets dat het Russische volk volgens hem koste wat kost zal tegenhouden. Ook de Chinese regering rept van ongewenste buitenlandse inmenging en stelt bewijs te hebben van grootschalige spoofing, het manipuleren van satellietinformatie, en militaire interventies door Space Com, de militaire tak van het ruimteprogramma van de Verenigde Staten.
Op de derde dag, tijdens een ingelaste bijeenkomst van de VN-Veiligheidsraad in Geneve, roept de Amerikaanse president op tot kalmte en een herstelplan. Hij biedt de Russische en Chinese overheid tijdelijk dertig procent aan van de beschikbare Amerikaanse satellietcapaciteit. Een dag later verwerpen beide regeringen het aanbod. China lanceert die middag zestig nieuwe satellieten in een baan om de aarde. Op meerdere plekken in de wereld breken rellen uit. Uit diverse Europese hoofdsteden verschijnen berichten over grootschalige plunderingen. In Nederland wordt een avondklok ingevoerd.
De volgende dagen komen steeds meer systemen online. Via een workaround is weer betalingsverkeer mogelijk en grote bedrijven met eigen servers zijn gedeeltelijk operationeel. De social media blijven offline. TV-zenders openen dag zes met een incident in de Chinese Gobi-woestijn. Volgens onbevestigde berichten is een Noord-Koreaanse raket, op weg naar de Amerikaanse westkust, door het Amerikaanse leger onderschept. De Chinese regering meldt dat de Trans-Mongoolse spoorlijn is gebombardeerd door een vreemde mogendheid. Als reactie op de aanslag verzamelt een deel van de Chinese vloot zich voor de kust van Taiwan.
Op de negende dag wordt op prime time in veertig landen een documentaire uitgezonden. De documentaire wordt ingeleid door de kleinzoon van Nelson Mandela, die acht wetenschappers introduceert uit onder meer China, Groot-Brittanië, Canada, Zuid-Afrika, Nederland en Kazachstan. Zij zetten uiteen hoe de zonnestorm meer dan zeventig procent van de satellieten heeft vernietigd. De animaties, met onder vliegend frituurvet dat de zelfgemaakte satellietjes van aluminiumfolie vernietigd, raken een gevoelige snaar. Het zinnetje dat ‘bad luck sometimes happens to all of us’ blijft hangen. De samenleving, met schaars geworden toiletpapier, pasta en computerapparatuur komt even tot rust.
Een maand na de zonnestorm zijn de social media weer in de lucht en regent het complottheorieën. Niet eerder worden zoveel accounts met nep- en ophitsend nieuws geblokkeerd. Na een jaar is de wereld teruggekeerd naar ‘normaal’. Een recordaantal Nederlanders gaat dat jaar op vliegvakantie.
Weerbaar
In 2016 onthulden Amerikaanse gepensioneerde luchtmachtpiloten hoe in 1967 hun aangekondigde nucleaire missie voortijdig werd afgebroken. Niet Rusland was de boosdoener achter een massale radaruitval, maar een zonnestorm. Geowetenschappers van het militaire meteorologisch instituut wisten de generaals eenvoudig te overtuigen door hun dagelijks bulletin met het ‘zonneweerbericht’ nader toe te lichten. Vandaag de dag werken er maar liefst 1800 medewerkers voor dit instituut. Hun belangrijkste doel is zorgen voor ‘situational awareness’ voor het Amerikaanse leger. Het is een stille kracht die met hun uitgebreide weer- en meerberichten belangrijk werk leveren. In moeilijke omstandigheden, want de ruimte is bijvoorbeeld van iedereen en nergens staat dat een Chinese satelliet niet over Amerikaans grondgebied mag vliegen.
Een megazonnestorm leidt hoe dan ook tot zogeheten cascade-effecten of ketenrisico’s. Satellieten bijvoorbeeld zijn ultralicht en kunnen zelden in de ruimte gerepareerd worden. Al met al zijn de gevolgen van zo’n storm eenvoudiger te doorstaan dan bijvoorbeeld de covid-pandemie. Zolang ieder maar het hoofd koel houdt. Zolang we de Yanks en hun militaire meteorologen oprecht willen en durven geloven. Dat begint met bewustwording. Met bijvoorbeeld frequent aandacht voor iets van een ‘zonnestormradar’, net als buienradar. Met aandacht voor ‘space situational awareness’ zoals TNO het noemt. Met aandacht ook voor het toenemende ruimteafval, satellietbotsingen en satellietstoorzenders, hoe gevoelig dat ook kan zijn. Tegelijkertijd met de toegenomen aandacht groeit het inzicht in de kwetsbaarheid van satellietafhankelijke info. Op die manier laten we ons niet gek maken als de stroom een dagje uitvalt en het internet een weekje hapert.
Toch?
René Pennings
Juni 2021
Geraadpleegde literatuur:
· ‘Hoe escalatie in de ruimte kan leiden tot ontwrichting op aarde, TNO white paper, oktober 2019
· Basiskennis crisisbeheersing, Academie voor Crisisbeheersing, NIFV, september 2013
· https://en.wikipedia.org/wiki/557th_Weather_Wing
· ‘Het raadsel van de extreem hete schil,’ NRC, Eddy Echternach, 21 augustus 2020
· ‘Canada Urenlang in het donker en de kou,’ NRC, Frank Kuin, 17 februari 2000
· Inventarisatie Kwetsbaarheid Uitval Satellietnavigatie, Capgemini Consulting / Ikus, maart 2016
· Q&A: Solar storms, BBC News website, Paul Rincon, 9 maart 2012
· https://news.agu.org/press-release/1967-solar-storm-nearly-took-us-to-brink-of-war/