René Pennings       

Risico's nemen met gezond verstand

1 Eén bril voor alle uitdagingen?

De bril die risicomanagement biedt
Iedere maand buigen ruim zeshonderd algemene bestuursleden van waterschappen zich over de uitdagingen die het regionale waterbeheer met zich meebrengt. Waterbeheer in Nederland is een vanzelfsprekendheid geworden, maar de uitdagingen voor schoner water, voldoende water en droge voeten stapelen zich op. De toekomst is beslist minder maakbaar en onzekerder.

Risicomanagement, of beter risicogestuurd handelen, is voor algemene bestuursleden van een waterschap een hulpmiddel om de wettelijke taken en aanverwante  waarden te bewaken.
Risicomanagement is een veelgebruikte term, maar wat er precies mee bedoeld wordt, is afhankelijk van de context. Soms is het instrumenteel, zoals in projectbeheersing, soms is het richtinggevend, bijvoorbeeld in een afwegingskader voor strategische bijstellingen.

De zorg voor het watersysteem en de afvalwaterzuivering is weliswaar wettelijk vastgelegd, net als rechtmatig handelen, maar de mate en tempo van de verduurzaming , de betaalbaarheid en andere kernwaarden kunnen en moeten waterschappen ieder voor zich vaststellen.
Waarden en wettelijk kader bieden een startpunt voor risicomanagement. We leven niet in een perfecte wereld en bestuurders moeten steeds vaker moeilijke keuzes maken, waarin zeker niet alle risico’s volledig beheersbaar zijn. De waarden kennen bovendien een ondergrens waar geen enkel waterschap doorheen wil zakken. Enige wateroverlast onder extreme weersomstandigheden is bijvoorbeeld weliswaar ongewenst, maar wel ‘uitlegbaar’. Situaties met miljarden euro’s schade en dodelijke slachtoffers gaan door een ondergrens.

Deze ondergrenzen bepalen onze risicobereidheid, de “risk appetite”. Een risico in deze zin is een onzekere gebeurtenis die raakt aan onze waarden. Uitgaande van de wettelijke taken staat het algemeen bestuur aan de lat om deze waarden te vertalen naar concretere doelstellingen. Doelstellingen die soms ook haaks op elkaar kunnen staan en met een uiteenlopende risicobereidheid gepaard gaan.


Uitdagingen voor waterschappen
Iedere Nederlander ervaart droge voeten, voldoende en schoon water als een vanzelfsprekendheid. Niettemin heeft elk waterschap te maken met grote maatschappelijke uitdagingen. De problemen en transities met klimaat, stikstof, woningbouw en energie zullen de komende jaren leiden tot grote ingrepen in het landschap en het waterbeheer. Hetzelfde geldt voor de toenemende schaarste in materiaal en menskracht.

De twee volgende schema’s – met als invalshoek de wettelijke taken waterveiligheid en afvalwaterzuivering - tonen enkele van deze uitdagingen.

Schema: uitdagingen in het watersysteem

Schema: uitdagingen in de waterketen


Onder de huidige, veranderende omstandigheden zullen waterschappen al samenwerkend doelgericht en risicogestuurd hun taken moeten blijven waarmaken en soms ook verbreden.
Risicogestuurd handelen is een middel om betere beslissingen mogelijk te maken. Het biedt algemeen bestuurders een bril om scherper te kunnen zien bij het maken en beoordelen van keuzes en besluiten. Het levert reële verwachtingen op en erkende (on)zekerheden. Met als doel een gedeeld besef hoe er kan worden (bij)gestuurd, ook als zaken anders lopen dan verwacht. Dat kan door pech te voorkomen, kansen te pakken, goed voorbereid zijn en ook door tegen een stootje te kunnen.